Ustawa z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (potocznie nazywana tarczą 3.0) oprócz zmiany w kodeksie cywilnym (pisaliśmy o tym w artykule Nowe ograniczenia w zabezpieczaniu kredytów – przewłaszczenie na zabezpieczenie), która w zamyśle rządzących ma realizować pakiet antylichwiarski, wprowadza również przepisy karne mające na celu ograniczenie nieuczciwych praktyk związanych z udzielaniem drogich pożyczek i kredytów.
Zgodnie z nowym art. 304 § 2 i 3 Kodeksu karnego:
Kto, w zamian za udzielone osobie fizycznej świadczenie pieniężne wynikające z umowy pożyczki, kredytu lub innej umowy, której przedmiotem jest udzielenie takiego świadczenia z obowiązkiem jego zwrotu, niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby, żąda od niej zapłaty kosztów innych niż odsetki w kwocie co najmniej dwukrotnie przekraczającej maksymalną wysokość tych kosztów określoną w ustawie, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Tej samej karze podlega, kto, w związku z udzieleniem osobie fizycznej świadczenia pieniężnego wynikającego z umowy pożyczki, kredytu lub innej umowy, której przedmiotem jest udzielenie świadczenia pieniężnego z obowiązkiem jego zwrotu, niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby, żąda od niej zapłaty odsetek w wysokości co najmniej dwukrotnie przekraczającej stopę odsetek maksymalnych lub odsetek maksymalnych za opóźnienie, określonych w ustawie.
Warto zasygnalizować aspekt związany ze znamionami przedmiotowymi przestępstwa stypizowanego w § 3. Otóż odwołano się tam do kosztów innych niż odsetki w kwocie co najmniej dwukrotnie przekraczającej maksymalną wysokość tych kosztów określoną w ustawie. Mowa tu o pozaodsetkowych kosztach kredytu określonych w ustawie o kredycie konsumenckim w art. 36a. Obrazując powyższe można wskazać, iż w skali 6 miesięcy koszty kredytu nie mogą przekroczyć 40% całkowitej kwoty kredyty, w skali 1 roku 55% a w skali 2 lat 85%.
Powyższe wartości zostały dość mocno ograniczone przepisami wprowadzającymi tarczę antykryzysową. Dla kredytów o okresie spłaty krótszym niż 30 dni, maksymalne pozaodsetkowe koszty kredytu nie mogą być wyższe niż 5% całkowitej kwoty kredytu. Jednocześnie, niezależnie od okresu kredytowania, maksymalna wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu nie może przekroczyć 45% całkowitej kwoty kredytu. Należy jednak podkreślić, że powyższe preferencyjne warunki będą obowiązywać jedynie przez rok od wejścia w życie ustawy czyli do końca marca 2021 r.
W kontekście brzmienia art. 304 § 3, który przewiduje iż to sprawca żąda zawyżonych kosztów, zastanawiające jest to jak zostanie potraktowana częsta praktyka sprzedawania wraz z kredytem wszelkich umów ubezpieczenia, których składka początkowa przekracza częstokroć całkowita kwotę udzielonej pożyczki. Praktyka sądów cywilnych każe takie sytuacje traktować w kontekście niedozwolonej klauzuli umownej, która nie obowiązuje konsumenta. Pytanie czy zasada ścisłej wykładni znamion przedmiotowych przestępstwa pozwoli na uznanie takiego kosztu (za który odpowiada przecież inny podmiot) jako koszt którego żąda sprawca.
Wątpliwość w kontekście powyższej regulacji budzi też fakt, że w sposób kategoryczny wykluczono z ochrony przedsiębiorców. Takie zróżnicowanie poziomu ochrony w zależności od statusu podmiotowego pokrzywdzonego wydaje się nieuzasadnione z punktu widzenia celów przepisów karnych.
