Ustawa z dnia 30 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy - Prawo upadłościowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1802 z późn. zm.) wprowadziła do polskiego porządku prawnego regulacje mające na celu m.in. przyspieszyć i usprawnić postępowania o ogłoszenie upadłości konsumenckiej.
Tytułem wstępu, upadłość konsumencka to instytucja, która ma zasadniczo ma dwa podstawowe cele, które na skutek przeprowadzonego postępowania pozwalają wypracować określony kompromis:
- oddłużenie niewypłacalnego dłużnika – umorzenie całości lub części długów w stosunku do jego wierzycieli, których dłużnik nie jest, ani nie będzie w stanie zapłacić;
- windykację (odzyskanie) należności od niewypłacalnego dłużnika przez jego wierzycieli.
Jedną z najistotniejszych zmian jest poszerzenie kręgu osób, które mogą skorzystać
z upadłości konsumenckiej. W chwili obecnej są to osoby, które:
- nigdy nie prowadziły działalności gospodarczej;
- prowadziły w przeszłości działalność gospodarczą;
- prowadzą działalność gospodarczą – są przedsiębiorcami.
Instrumentem mającym usprawnić procedurę upadłościową jest rezygnacja z konieczności badania przez sąd – na etapie ogłaszania upadłości – zawinienia dłużnika w doprowadzeniu lub pogłębieniu stanu niewypłacalności. Według nowych przepisów, do ogłoszenia upadłości wystarczy samo stwierdzenie, że dłużnik jest niewypłacalny.
Nie oznacza to jednak, że przyczyna niewypłacalności nie będzie miała znaczenia. Sąd weźmie ją pod uwagę na etapie analizy możliwości oddłużenia lub jego odmowy. Przesłanka wydaje się dość mocno ograniczona, ustawodawca mówi tu o sytuacji gdy upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań.
A contrario, ustalenie innych uchybień po stronie dłużnika nie będzie wyłączało oddłużenia. Będzie natomiast skutkowało wydłużeniem planu spłaty wierzycieli do 7 lat, w miejsce maksymalnie 3 lat spłaty dla „normalnego” dłużnika. Zatem dłużnik nierzetelny będzie płacił dłużej a co za tym idzie więcej. Obowiązywać będzie nadal zasada, że pewne zobowiązania nie będą mogły być umorzone w ogóle, na przykład alimenty, naprawienie szkody wynikającej z przestępstwa lub wykroczenia, czy wynikające z rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci.
Kolejnym ważnym elementem nowelizacji jest wprowadzenie mechanizmów zabezpieczających podstawowe potrzeby mieszkaniowe dłużnika i jego rodziny. Jeżeli bowiem w masie upadłościowej znajduje się nieruchomość, to po jej sprzedaży syndyk wydziela kwotę, która według cen rynkowych pozwoli na wynajęcie mieszkania na okres od 12 do 24 miesięcy.
Gdy możliwy do sprzedaży majątek upadłego zostanie zbyty przez syndyka, następuje kolejny etap postępowania – ustalenie planu spłaty pozostałego zadłużenia. Plan ustalany jest przez sąd z udziałem wierzycieli. Sąd ocenia sytuację dłużnika – jego możliwości zarobkowe, konieczność utrzymania siebie i rodziny. Jak wskazano wyżej plan spłaty jest ustalany na trzy lata, chyba, że doszło do zawinionej niewypłacalności (wtedy plan może zostać wydłużony do lat 7). Jeśli sąd stwierdzi, że w ciągu trzech lat dłużnik nie jest w stanie spłacić wszystkich należności przy zachowaniu środków koniecznych do codziennego życia, umarza ta pozostałą do spłaty część zobowiązań.
Dodatkową nowością jest wprowadzenie możliwości zawarcia porozumienia z wierzycielem jeszcze przed ogłoszeniem upadłości. Dłużnik inicjuje ten tryb poprzez złożenie do sądu wniosku. W przypadku braku zawarcia porozumienie, postępowanie przekształca się w postępowanie upadłościowe.
Założenia nowelizacji są jasne – znaczne zwiększenie wniosków o ogłoszenie upadłości przez osoby fizyczne, przyspieszenie i usprawnienie postępowania z jednoczesnym „ludzkim” podejściem do dłużników poprzez wprowadzenie określonych praw i gwarancji. Czy taki efekt zostanie osiągnięty zależy przede wszystkim od podejścia instytucji wymiaru sprawiedliwości do nowych regulacji i sposobu stosowania ich praktyce.
