Dzisiejszy rozwój gospodarczy oraz przepływ towarów i usług w znacznej mierze realizowany jest w ramach transakcji z udziałem podmiotów zagranicznych. Co za tym idzie, koniecznym staje się niejednokrotnie dochodzenie swoich praw przez polskich przedsiębiorców wobec kontrahentów z innych krajów Unii Europejskiej.
Transgraniczny charakter sprawy, czy to o zapłatę czy to wykonanie umowy, rodzi określone konsekwencje zarówno w odniesieniu do stosowanego prawa jak i miejsca (kraju) w którym może toczyć się postępowanie sądowe mające za przedmiot spór pomiędzy przedsiębiorcami.
Uregulowania umowne
Na wstępie należy wskazać, iż rozwiązaniem kwestii gdzie, przed jakim sądem oraz jakie prawo należy zastosować, może być prawidłowe sformułowanie postanowień umownych, które z góry pozwolą na odpowiednie ukształtowanie sposobu i trybu rozwiązywania sporów pomiędzy stronami kontraktu. Poczynając od ogólnej klauzuli salwatoryjnej wyrażającej wolę utrzymania umowy w przypadku nieważności lub bezskuteczności niektórych zapisów umownych, można uregulować kwestie prawa właściwego według którego należy interpretować umowę ale także sąd właściwy do rozpoznania sprawy. Strony mogą również zawrzeć w kontrakcie klauzulę zapisu na sąd polubowny.
Co jednak w przypadku braku powyższych regulacji w umowie? Gdy porozumienie co do zobowiązania stron milczy co do powyższych problemów a mamy do czynienia z elementem transgranicznym umowy (podmioty z różnych krajów) należy ustalić odrębnie dwa istotne zagadnienia.
Po pierwsze prawo właściwe.
W przypadku gdy strony będące obywatelami lub mające siedzibę na terenie Unii Europejskiej nie dokonają wyboru właściwego prawa dla zawartej umowy, prawo właściwe dla danej umowy ustala się w oparciu o rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 593/2008 w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I).
Zgodnie z duchem tego aktu jeżeli nie dokonano wyboru prawa właściwego, prawo to należy określić zgodnie z zasadą dotyczącą określonego typu umowy. Jeżeli umowy nie można przyporządkować do żadnego z wyszczególnionych typów lub gdy składniki umowy należą do więcej niż jednego z wyszczególnionych typów umów, prawem właściwym powinno być prawo państwa, w którym strona zobowiązana do spełnienia świadczenia charakterystycznego dla umowy ma miejsce zwykłego pobytu. W przypadku umowy, na którą składa się zespół praw i obowiązków, które można przyporządkować do więcej niż jednego z wyszczególnionych typów umów, świadczenie charakterystyczne dla umowy należy ustalić, biorąc pod uwagę jej istotę.
Rozporządzenie szczegółowo określa łączniki wyznaczające właściwość prawa dla określonych rodzajów umów.
Po drugie jurysdykcja, a więc sąd właściwy do rozpoznania sprawy.
Należy odróżnić wybór prawa które będziemy stosować do oceny sprawy a wyborem sądu państwa, przed którym przedsiębiorca będzie mógł dochodzić roszczeń.
W przypadku umów pomiędzy kontrahentami z Unii Europejskiej kwestie związane z jurysdykcją krajową zostały uregulowane w Rozporządzeniu Rady (WE) Nr 1215/2012 w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (dla spraw wszczętych przed 10.01.2015 jest to Rozporządzenie Rady nr 44/2001).
Przepisy powyższych aktów szczegółowo regulują aspekt wyboru instytucji do której należy skierować pozew w sprawie. Zasadą ogólną jest jurysdykcja kraju miejsca zamieszkania lub siedziby pozwanego. W zależności natomiast od przedmiotu sporu właściwym może być również sąd innego państwa. Przykładowo w sprawach dotyczących umowy pozew można wytoczyć przed sądy miejsca wykonania danego zobowiązania, a w sprawach dotyczących czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego – przed sądy miejsca, w którym nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę. Rozporządzenie kształtuje też jurysdykcję szczególną między innymi w sprawach dotyczących ubezpieczenia czy umów konsumenckich a także zawiera regulację statuującą jurysdykcje wyłączną (dotyczy to przykładowo nieruchomości).
Zawsze zatem gdy mamy do czynienia z zagranicznym kontrahentem w pierwszej kolejności należy zadbać o odpowiednie, korzystne ukształtowanie postanowień umownych. W braku takich zapisów, gdy pojawia się konieczność dochodzenia roszczeń na drodze sądowej należy ustalić odrębne prawo właściwe dla oceny sporu oraz sąd właściwy dla rozpoznania sprawy.
